Mii leat ráhkadan ovttas bargobájiin eallinkvalitehtatestameanttaid, mat leat lagamuččaid veahkkin dalle, go ieš ii šat muitte muitalit buot.
Guorahalaimet muitobargobájis, makkár dovdduid boarásmuvvan ja muittohuvvan bohciidahttá. Dat bohciidahtii čuovvovaš áššiid ja jurdagiid:
“Maid sávan iežan lagamuččaid fuomášit, go in šat ieš bastte muitalit sidjiide.”
Oahpis biras. Dat buktá munnje dorvvu. Biras, gos lean eallán, lea dehálaš ášši.
Iežas giella ja kultuvra. Lea vealtameahttun, ahte divššár hállá muinna seamma giela.
Dieđán, ahte eará guovllus boahtán divššárat bidjet dán giellaášši gažaldatvuložin. Sii
gáddet, ahte sápmelaš lea ádden ja áddehallan, ná ii leat, muhto in máhte dan dadjat.
Oktasaš giella (sámegiella) lea hui dehálaš, dasgo vierisgielagiin (suomagiella)
gulahallan lea váttis, vaikko in nu háliidivččiige. Muhto bohtet boasttoáddejumit, go
dadjá muhtin badjelmearálaš sáni boastto oktavuođas ja boastto áigái. Lean dávjá
smiehttan, mii buot mu persovnnalaš kultuvrii gullá. Almma dat lea bargokultuvra. Bargu, man lean ožžon bargat máŋggaid áigodagaid ja váttisvuođaid čađa omd. agis ja sogas heaŋgátkeahttá. Dáid boađán álo muittášit.
Árbevierut ja dábit leat dehálaččat. Lea dehálaš dovdat áššehasa kultuvrra, ahte bastá
ságastallat su mannanáiggis, muittuin, ustibiin, skihpáriin ja barggus.
Duojáriin galgá hállat dujiin, fáhcaid gođđimis, nuvttohiid ja biktasiid goarrumis ja silkkiid riessumis. Rievssatbivdiin galgá hállat rievssatbivddus, gielain, sabehiin ja maiddái ođđaáigásaš fievrruin. Badjeolbmuin dieđusge boazodoalus, báikkiin, guohtuneatnamiin, fievrruin ja boazobeatnagiin.
Ovddeš mánáid ja ahkeolbmuid divššárin anán hui dehálažžan dan, ahte mánáiguin ja
ahkeolbmuiguin servvoštallat, ságastallat ja ovttasorrut.
Divššáriid ja veahkeheaddjiid lea dehálaš diehtit, makkár bargguid ahkeolmmoš lea
bargan dalle, go son ii ieš šat muitte. Juos ii dovdda ahkeolbmo duogáža, eai gávdno
oktasaš fáttát, mat ráfohit ja buktet dorvvolašvuođa dovddu ja sisdoalu árgabeaivái.
Oahppásat. Juos gárttan bálvalandállui ja boarrásiidruktui, oahppásat leat dehálaččat.
Oahpes olbmot buktet munnje dorvvu. Ráhkis oappát ja vieljat, iežan mánát, áddjubat,
áhkkubat ja ustibat, sii leat dehálaččat, ja sin áibbašan.
Iežas dávvirat. Čáppa biktasat, čiŋat ja dehálaš diŋggat leat mávssolaččat. Háliidan
oaidnit daid, dasgo dat illudahttet mu. Ovdamearkka dihte suotnaárpput, áimmit, osttut, sisti, láđđi ja ulloláiggit. Almmáiolbmuide fierbmi ja fierbmebiergasat, vuokkat, stákkut, rievssatgielat, risseluvdá, suohpan, niesteseahkka, niibeboagán ja giikan.
Borramuš. Dat oahpes borramuš, masa lean hárjánan. Olu bohccobierggu. Ávžžuhan
ráhkadit árbevirolaš borramuša goit njelljii jagis. Gazzat, gumposat, njuovčča ja ađadávttit leat dehálaččat. Ja dálvet dorski lea vealtameahttun. Čakčat čuovža ja ođđa buđehat. Luossa lea midjiide Deanuleagi olbmuide hui dehálaš.
Ruovttus orrun. Dán go smiehttá, boahtá millii okta ášši. Galgá doarjut ahkeolbmo
ruovttus orruma, leahan das gal álo leamaš sáhka. 70-80-lohku lei buorre áigi, go dalle
divššár bođii ruoktot. Ii nugo dál, dušše 1-2 diimmu beaivvis. Galggašii leat unnimustá 4
diimmu, dan áiggis geargá jo dahkatge juoidá. Ii dušše ságastallat, muhto dahkat juoidá
konkrehtalaččat. Dat livččii albma ruovttuveahki. Dasa ahkeolmmoš vuosttažin dárbbaša
veahki, go ii ieš šat nagot. Juos ruoktu ja biras leat dikšumeahttumat, dat ii buorit mu dili, vaikko ieš livččen buhtis ja dikšojuvvon.
Sápmelaččaide luondduealáhusat ja luondu leat mávssolaččat. Murjen, boazodoallu ja
guolásteapmi leat dehálaččat. Oainnán, man dehálaš bohccuid biebman lea ahkeolbmui, gii nagoda vel lihkadit ja leat mielde. Dat lea terapiija, juohke miessi lea iešguđetlágán, go dan čuovvu dálvvi. Nugo mii olbmotge leat.
Mu mielas lea dehálaš, ahte mánáide muitaluvvo maid ja mo bargat. Ovdamearkka dihte ádjáin guolásteapmi ja áhkuin gárddi luhtte fitnan. Áhku ja ádjá rávvagat leat buorit, dát lea mu vásáhus.
Muitodivššár Tarja Niittymäki