SámiSoster rs:a Muittohallat- Sápmelaš muitobuohcci árgabeaivvi doarjja -prošeavtta
ulbmilin lea leamašan doarjut ja nannet sápmelaš muitobuhcciid oppalaš
doaibmannávccaid ja virkuivuođa ja doarjut maiddái muitobuohcci lagašolbmuid.
Prošeakta sisdoallá aktiiva doaimma, mii lea lágiduvvon sámi vuogi mielde. Figgamuššan lea leamašan nannet sápmelaš ahkeolbmuid ja muitobuhcciid buresbirgejumi, oasálašvuođa ja divrras eallima ja dahkat vejolažžan sin ruovttus orruma nu guhká go vejolaš.
Prošeakta lea ovddidan kultursensitiiva bargovugiid, doaibmanmálliid ja -biergasiid
sápmelaš muitobuhcciid ja sin lagašolbmuid veahkkin. Dáid vugiid sáhttá atnit ávkin
maiddái ruovttudikšumis, bálvalanássamis ja dikšun- dahje fuolahanbálvalusas.
SámiSostera Muittohallat -prošeakta lea ovddidan vugiid, mat dorjot sámegielat
muitobuhcciid eallinkvalitehta ja buresbirgejumi. Eaktodáhtolaš ruoktogalledanbargu,
muitobargobájit, joavkodoaimmat ja sámekultuvrii vuođđuduvvi materiála álkidahttet
muitobuhcciid ja sin lagašolbmuid árgga.
Sámegillii gulahallan beaivválaččat ja sámi vuogi mielde eallin váikkuhit ahkeolbmuid
buresbirgejupmái. Dehálaš áššiid birra ságastallan eatnigillii seailluha ahkeolbmo
vuoiŋŋalaš virkuivuođa. Sápmelaš ahkeolbmuid bálvalandárbbu árvvoštallamis lea
dehálaš dovdát sin sierradárbbuid. Sámegielat bálvalusaid divttis oktavuohta kultuvrii
galgá váldojuvvot vuhtii ruokto- ja lágádusdivššus ja maiddái bálvalanássamis. Ruovttus
ássama dahket vejolažžan dušše doarvái buorit bálvalanollisvuođat, main vuhttojit
ahkeolbmo individuála návccat.
Muitobuozalmasat hehttejit ruovttus birgema, vuolidit almmolaččat doaibmannávccaid ja lasihit bálvalusaid dárbbu álggos veaittalas- ja maŋŋá lágádusbálvalusain. Sápmelaš
muitobuhcciide sámegiella, sámiid árbevierut ja dábit jna. leat erenomáš dehálaččat.
Muitobuohccit ja sin lagašbiras dárbbašit sosiála doarjaga ja aktiverema, vai sis livčče
návccat orrut ruovttus nu guhká go vejolaš. Sosiála doaimmaide oassálastin dávjá eaktuda sierraordnedallamiid, dasgo gaskkat leat guhkit ja guovllut hárvvet ássojuvvon. Ordnedallamat sáhttet orrut nu birgemeahttumat, ahte olmmoš báhcá ovdal ruoktot. Dát fas lasiha oapmahašdivššáriid váibama ja olgguštuvvama. Sosiála doarjaga lassin,
oapmahaččat dárbbašit dieđu buohccái ja dikšungaskavuhtii laktáseaddji áššiin ja árgga
álkidahtti biergasiin, muhto maiddái sin iežaset veadjimii laktáseaddji áššiin.
Kultursensitiiva bargovugiid ovddideami vuolggasadjin galget leat olbmuid iežaset návccat, gievravuođat ja eallinvásáhus, ja dan lassin galgá giddet fuomášumi sámeservoša nannemii. Dalle sierra doaibmanvugiid ja ássanbálvalusaid ollašuhttimis lea vejolaš atnit ávkin sohkabuolvvaid gaskasaš gulahallama ja ovttaseallima. Ná lea maiddái vejolaš doarjut ahkeolbmuid ruovttus orruma guhkit áigge, geahpidit ahkeolbmuid oktonasvuođa ja nannet sin doaibmannávccaid.
Bálvalusbuvttadeaddji geatnegasvuohta lea oahpistit iežas bargiid kultursensitiiva
bargamii. Bargi berrešii juo barggu álggus oaidnit sápmelaš ahkeolbmo boarrásiidbarggu áššehassan, geas lea vuoigatvuohta divrras eallimii sámi vuogi mielde. Ahkeolmmoš sáhttá luohttit dasa, ahte bargi váldá vuhtii su dárbbuid. Áššehas dárbbaša bargi veahki iežas identitehta ja mugova áddemis ja doalaheamis. Bálvalanássan- ja lágádusdikšunbálvalusain galgá váldit vuhtii dan, mo sápmelaš lea ovdal eallán, mat ledje su dárbbut dalle ja mat leat su dárbbut dál.
Muitobuhcciid lassáneami geažil ahkeolbmo vuoigatvuođalaš sajádaga ja
ovttaveardásašvuođa guoski jearaldagat leat ain dehálabbot. Muitobuozalmasaid
dávddameroštallamis galggašii váldit vuhtii dutkanvuloš olbmo giela, kultuvrra ja
servodaga. Teasttain geavahuvvon dadjanvuogit ja oktavuođat leat dávjá apmasat, eaige teasttaid dahkkit vealttakeahttá ádde jearaldagaid.
Muittohallat – Sápmelaš muitobuohcci árgabeaivvi doarjja -prošeavtta doaimma
vuolggasadjin leat olbmo iežas návccat, gievravuođat, eallinvásáhus ja oainnut su iežas
árggas. Sápmelaš jahkodatjohtu-kaleandaris, sámegielas, luondduoktavuođas ja luonddu sierra elemeanttain, doaimmalašvuođas, sápmelaš muitalusain, sámegielat musihkas, erenomážit vuoiŋŋalaš musihkas, árbevirolaš ealáhusaide laktáseaddji bargguin, duojis ja searvvušvuođas lea stuorra mearkkašupmi prošeavttas.
Muittohallat -prošeavttas, dego muđuidge sápmelaš veahkkedoaimma ja bálvalusaid
ovddideamis, lea dehálaš muitit kultuvrra máŋggahámátvuođa ja rievdama. Sámekultuvra, dego earáge kultuvrrat, čohkiida sihke almmolaš ja ovttalágán iešvuođain ja báikkálaččat ja áiggálaččat sierranan iešvuođain. Giella, árvvut, dábit, jurddašanvuogit ja iešguđetlágán kultuvrralaš institušuvnnat rivdet hihtásit.
Sámegielas lea stuorra rolla sápmelaš muitobuhcciid ja sin bearrašiid doarjumis.
Ahkeolbmot leat čalmmustahttán, ahte iežas giella mearkkaša olu doaimmas. “Lea
dorvvolaš hállat váttisge áššiid birra, go diehtá, ahte áddehallá”. Stuorámus oassi
sámegielat sápmelaččain lea oahppan suomagiela easka nubbin dahje goalmmát giellan. Nuba ahkeolbmos ja erenomážit muitobuohccis vuosttamužžan ohppon, gievrramus giella báhcá dávjá su áidna giellan. Gielas lea stuorra mearkkašupmi ii dušše olbmuid gaskasaš gulahallamis, muhto maiddái musihkas, lávlagiin ja erenomážit sámegielat vuoiŋŋalaš musihkas. Sámemusihkka leage mearkkašahtti resursa. Nu maiddái sámenamma lea mávssolaš, ja juohkehaš, gii dikšu ja fuolaha sápmelaš muitobuohccis, berre čielggadit buohcci sámenama.
Sámekultuvrii gullá gievra muitalankultuvra. Earret eará mánáid bajásgeassimis
geavahuvvon muitalusat, iešguđetlágán báikkiide, lundui ja luonddu fenomenaide,
bargguide ja árbevieruide, sápmelaš mytologiijai dahje olbmuide laktáseaddji muitalusat leat sirdašuvvan njálmmálaš diehtun sohkabuolvvas nubbái. Muitalusat ja muittašeapmi leat dehálaš resurssat. Dat leat maiddái doaibmanvuogit sohkabuolvabarggus. Muitaleapmái laktásit guovddášlaččat maiddái govat ja luonddumateriálat. Sámekultuvrii vuođđuduvvi muittašankoarttat leat ráhkaduvvon ságastallama ja muitaleami veahkeneavvun.
Doaimmalašvuohta ja luondduoktavuohta laktásit čavgadit sámekultuvrii ja leat
guovddášlaš oassi sápmelaččaid árgga. Dat veajuiduhttet muitobuhcciid ja sin
lagašolbmuid. Vaikko muitobuozalmas livččiige ovdánan, luondu, luondduelemeanttat,
jienat, hájat, dálki, šattut, čáhci jna. dorjot olbmo árgga ja dán prošeavtta doaimma. Nu
maiddái dolla lea dehálaš ja veajuiduhtti elemeanta. Leahan dolla álo vuhtton sámiid
árgabeaivvis, ruovttus ja luonddus ealáhusa bargguin. Eallit ee. boazobeana movttiidahttá, danne go beana lea leamašan veahkkin boazodoalus ja das lea galgan atnit fuola.
Sámiid árbevirolaš ealáhusat ja olles servoša eallin leat čadnojuvvon lundui ja jagiáiggiid jahkodatjohtui. SámiSoster rs:as ožžojuvvon vásáhusaid mielde luondu ja jahkodatjohtu leat dehálaččat muitobuohcci árggas ja láhttemis, dasgo dat leat álo, juo mánnávuođa rájes, stivren eallima. Muittohallat -prošeavtta doaimmas sámiid bargguin dego guolásteamis, bargoneavvuin, boazodoalus, duojis ja dan materiálain, biktasiin ja
borramušas, báikenamain ja sierra báikkiide laktáseaddji bargguin sierra jagiáiggiin jna.
lea stuorra mearkkašupmi.
Searvvušvuohta, bearaš- ja fuolkegaskavuođat leat dehálaččat sámeservošis. Dat ellet ain ja dain leat sihke buorit ja fuones bealit. Bearraša ja soga fuolaheapmi eastá návccahis fulkkiid olgguštuvvama. Sohka dábálaččat doarju iešguđetlágán árgabeaivvi áššiin, muhto nuppe dáfus bearraša ja soga jávohuvvan eastá váttisvuođaid gieđahallama. Bearraša dahje fuolkki váttisvuođaid geahččalit čiehkat dahje dikšut soga siste olggobealat veahki haga nu guhká go vejolaš. Muittohallat -prošeavttas searvvušvuohta lea leamašan positiiva resursa, mii lea ovddidan sámeservoša oassálastima ja oasálašvuođa muitobuhcciid doarjumis. Searvvušlaš doaibma doarju prošeavtta čuozáhatjoavkku, muhto maiddái ovddida sohkabuolvabarggu ollašuhttima ja positiiva jurddašanvugiid ovdáneami.
Muittohallat -prošeaktahoavda
Ristenrauna Magga